Μια "Άλλη Ζωή"

Το πιο δύσκολο πάντα είναι η αρχή, λένε. Η πρώτη γραμμή στον λευκό πίνακα, οι πρώτες νότες στην απόλυτη ησυχία· μετά κυλάει κάπως.. Θέλεις να τοποθετηθείς ιδανικά, να γράψεις κάτι αντάξιο των γεγονότων, αλλά καμία πρόταση δε φαντάζει σπουδαία· ούτε και το αντίθετο, ωστόσο. Ας τοποθετηθώ απλά λοιπόν, ανθρώπινα, χωρίς πολλή πολλή κριτική..

Από όταν ήμουν σχετικά τελειόφοιτος ακόμα, θυμάμαι τον πατέρα μου να μου λέει "πρέπει σιγά σιγά να αρχίσετε να σκέφτεστε τι θα κάνετε μετά, να στρώσετε κάπως τη ζωή σας. Αυτοί δε θα είναι για πάντα εδώ." Καλά τα έλεγε -και συμφωνούσα, φυσικά-, αλλά τέτοιες αλήθειες φάνταζαν τόσο μακρινές τότε. Τόσο που οριακά νόμιζες πως δε θα έρθουν ποτέ! Και να που ήρθε αυτή η μέρα. Τόσα χρόνια μετά αλλά και τόσο γρήγορα. Τόσο ξαφνικά αλλά ταυτόχρονα όχι απρόσμενα.

Ήδη από το καλοκαίρι είχε φανεί η αλλαγή... Δύσκολα θα βγει ο χειμώνας φέτος, είχα πει στον αδερφό μου επιστρέφοντας στην πόλη. Και όντως, η κατάσταση ήταν πολύ δύσκολη από τα μέσα του Οκτώβρη και μετά. Πέρασαν δύο πολύ ζόρικοι και ατελείωτοι μήνες, μέχρι να βγει η χρονιά. Και ήταν για όλη την οικογένεια έτσι. Ο καθένας το ζούσε με τον τρόπο του και έπαιζε τον ρόλο του, αλλά όλοι προσπαθούσαμε να στηρίζουμε ο ένας τον άλλον· κυρίως οι δυνατοί αυτούς που το είχαν λίγο περισσότερο ανάγκη. Ήταν μια καλή ευκαιρία για "team bonding", που λένε και στον εργασιακό τομέα. Και πραγματικά, όλο αυτό μας έφερε πιο κοντά σαν οικογένεια. Ήταν μια εμπειρία με σπουδαία μαθήματα και σ' αυτά θέλω να μείνω γράφοντας.

1. Όλα είναι δανεικά.

Μαζεύεις, συμμαζεύεις, ορίζεις, ξεχωρίζεις... Μια ζωή "τα ρούχα και πράγματά σου", "οι συλλογές σου", "ο χώρος σου", "το σπίτι σου", "οι οικονομίες σου" για το μέλλον, "η προκαταβολική άρνησή σου" σε νέες εμπειρίες/ευκαιρίες/ανθρώπους, "οι κριτικές σου", "οι βαθμολογήσεις σου" στα πάντα, "οι προσδοκίες σου" απ' τους άλλους, "οι εχθροί σου", "οι άνθρωποί σου", "η/ο γυναίκα/άντρας σου", "το σώμα σου", όλα... Όλα τα αφήνεις πίσω φεύγοντας. Μόνο ό,τι γεννήθηκε μέσα στο κεφάλι σου κρατάς, κι αυτό αν υπάρχει κάπου να το πας.

..."Θα σ' αφήσω. Φεύγω εγώ.", της έλεγε εκείνες τις μέρες. Τον θυμάμαι μέχρι και τελευταία στιγμή να μετράει τα κουτάκια με τα κέρματά του και να ξεχωρίζει τα μονόευρα από τα δίευρα, ενώ ταυτόχρονα έλεγε να μαζέψουνε ό,τι λεφτά είχανε για να μου πάρουν αυτοκίνητο και να ξεχρεώσουν κάτι τελευταίες εκκρεμότητες του πατέρα μου... Μια άλλη μέρα είχε καθίσει στο μπαλκόνι και κοιτούσε σκεπτικός, μα με απάθεια, στο βάθος τον δρόμο. Εκείνη τη στιγμή προσπαθούσα να φανταστώ τι μπορεί να σκέφτεται, όμως το μόνο σίγουρο ήταν ότι τίποτα απ' όλα αυτά που έτρεχαν γύρω του δεν είχε νόημα πια. Το έβλεπα στο βλέμμα του.

2. Ο χαρακτήρας είναι μέχρι το τέλος εκεί.

Μπορεί το μυαλό να είχε ξεκουρδιστεί αισθητά και το σώμα να είχε χάσει τη δυναμική του, αλλά παρατηρώντας τις λεπτομέρειες, έβλεπες ότι κάποιες σταθερές παρέμεναν ακλόνητες... Οι συνήθειές σου, οι διαθέσεις σου, οι φόβοι σου, οι πεποιθήσεις σου, η στάση σου απέναντι στη ζωή εν τέλει, με τον άλφα ή βήτα τρόπο, είναι όλα εκεί. Ο εγκέφαλος έχει κι αυτός το δικό του "muscle memory", με άλλα λόγια. Εκπαιδεύεται με τα χρόνια πάνω σ' έναν συγκεκριμένο τρόπο σκέψης και οι συνήθειες που αποκτούν οι νευρώνες λειτουργούν με τον ίδιο γνώριμο τρόπο ακόμη κι όταν δεν μπορείς πλέον εσύ σαν άτομο να λειτουργήσεις σε απόλυτα συνειδητό επίπεδο. Κατά συνέπεια, ένα ανέκαθεν αγχώδες άτομο που πλέον χάνει τα λογικά του, αρχίζει να δημιουργεί φανταστικά σενάρια, ώστε να έχει λόγους να αγχώνεται.

..."Πάνε κοίταξε το πορτοφόλι, σίγουρα πήρε λεφτά.", μου έλεγε για την κόρη του. "Θέλουν να μας φάνε το σπίτι στο χωριό.", μουρμούριζε άλλες φορές στα πλαίσια θεωριών συνωμοσίας. Και πάντα μας έκανε κρυφά νοήματα για να μην ακούσει τάχα μου ο άμεσα εμπλεκόμενος. Όλους μας μπέρδευε -άλλους λιγότερο, άλλους περισσότερο-, αλλά πάντα κάποιος έπρεπε να παίζει τον ρόλο τού καλού και κάποιος τον ρόλο τού κακού... Τον τελευταίο μήνα η δύναμή του είχε περιοριστεί πλέον στο να στέκεται οριακά όρθιος, ωστόσο η διάθεσή του για να κάνει κουμάντο και να επιβληθεί στο γυναικείο φύλο ήταν ακόμη πολύ ισχυρή... Ο φόβος για τον θάνατο και όλα τα σχετικά ερωτήματα που πιθανότατα δε βρήκαν ποτέ καθησυχαστική απάντηση σε προσωπικό επίπεδο· αυτά κι αν ήταν ακόμη εκεί!... Όλα λειτουργούσαν με διαφορετικό τρόπο, λόγω του εκφυλισμού των εγκεφαλικών κυττάρων, αλλά όλα ήταν απλά μια διαφορετική προσέγγιση του ίδιου χαρακτήρα.

3. Ό,τι κρατάς μέσα σου θα έρθει να σε βρει.

Επειδή το έχεις κρύψει καλά βαθιά μέσα σου και πέρασαν τα χρόνια, ξεγελιέσαι ότι το ξεπέρασες κιόλας, αλλά στην πραγματικότητα το μόνο που κατάφερες είναι να το κρύψεις απ' τους άλλους. Όταν πια ο εγκέφαλος αρχίσει να χάνει τη συνοχή του, κάθε πικρία που δεν εκδηλώθηκε, κάθε τύψη που δε λυτρώθηκε, είναι εκεί, έτοιμη να βγει απ' την κρυψώνα της και να σε στοιχειώσει πάλι απ' την αρχή.

..."Έλα κάτσε εδώ λίγο. Θέλω να κάνουμε μια κουβέντα οι δυο μας.", είπε στον πατέρα μου σαν ήρθε από τη Γερμανία, νομίζοντας πως είναι ο αδερφός του. "Ευκαιρία να μονοιάσουμε.", έλεγε. Είχε πολλή πικρία μέσα του για τον αδερφό του, ο οποίος απ' ό,τι φαίνεται του φέρθηκε άσχημα σε διάφορες φάσεις τής ζωής τους και δεν τον στήριξε ποτέ. Ωστόσο, εκείνος ένιωθε τύψεις, γιατί θυμόταν αυτήν τη μία φορά που σήκωσε χέρι πάνω του και το θεωρούσε μεγάλη ντροπή σαν γεγονός μεταξύ αδερφών. Και όλα αυτά, παρότι πριν σχεδόν δεκαπέντε χρόνια αρνήθηκε να πάει στην κηδεία του, λέγοντας χαρακτηριστικά στη γυναίκα του πως "Ούτε μ' ένοιαξε που πέθανε.". Τον εαυτό μας, όμως, δεν το ξεγελάμε εύκολα.

Σε προσωπικό επίπεδο, μέσα σ' αυτούς τους δύο μήνες που ήρθαμε πιο κοντά και είχαμε πραγματική επαφή, έμαθα ίσως και περισσότερα πράγματα για το μακρινό παρελθόν του, την οικογένειά του, και τη στάση του απέναντι σε καταστάσεις, απ' όσα γνώριζα τα τελευταία είκοσι χρόνια που μέναμε μαζί. Μέσα σ' όλα, λοιπόν, μπορώ να πω ότι νιώθω και τυχερός που είχα αυτήν την ευκαιρία να γνωρίσω τον πραγματικό άνθρωπο, πίσω από την "καθώς πρέπει" εικόνα.

4. Η υγεία μου πάνω απ' όλα.

Ένα πράγμα που ίσως δε λαμβάνεις εξαρχής υπόψη σου σε πραγματικά δύσκολες καταστάσεις όπως αυτήν, είναι το πόση ενέργεια και διάθεση έχει ο καθένας (συμπεριλαμβανομένου και του εαυτού σου) να αφιερωθεί στο πρόβλημα και να βοηθήσει με προσωπικό κόστος. Όλοι κάναμε ό,τι μπορούσαμε, αλλά δεν ήμασταν και σε θέση να κάνουμε τα πάντα... Και πολλές φορές το "ό,τι μπορείς" δεν είναι αρκετό. Φυσικά, δε μ' ενδιαφέρει να κρίνω ή να συγκρίνω κανέναν, αλλά μέσα απ' αυτήν την εμπειρία θεώρησα σημαντική τη διαπίστωση ότι υπάρχει ένα εντελώς υποκειμενικό όριο για το τι σημαίνει "ό,τι μπορώ" για τον καθένα. Και αυτό το όριο, συνήθως, έχει να κάνει με την υγεία σου (σε κάθε επίπεδο). Έχει να κάνει με το σημείο που θεωρείς ότι σε φθείρει επικίνδυνα· με το σημείο που νιώθεις ότι τρελαίνεσαι και αρρωσταίνεις κι εσύ ο ίδιος. Σε περίπτωση που εργάζεσαι δε, και η φροντίδα που χρειάζεται να προσφέρεις δεν έχει ωράριο, προκύπτουν και άλλα προβλήματα από ένα σημείο και μετά, τα οποία, φυσικά, λειτουργούν ως επιπλέον εμπόδια. Αλλά μιας και αυτά είναι εξαρχής προβλεπόμενα, δε θα ήθελα να τα συμπεριλάβω στην "εξίσωση".

5. Είμαστε μια ανάμνηση.

Είναι απίστευτο καμιά φορά το πόσο διαφορετικοί μπορεί να είμαστε οι άνθρωποι στον πυρήνα μας από αυτό που δείχνουμε στους γύρω μας. Εγώ από πάντα τον θυμάμαι σοβαρό τον παππού μου, χωρίς ουσιαστικό χιούμορ ή στιγμές αυθόρμητου γέλιου.. Δεν έλεγε ποτέ συγγνώμη, σ' αγαπώ, ή όλες αυτές τις λέξεις που χαρακτηρίζουν έναν "αδύναμο και μη-καθώς-πρέπει" άντρα τής εποχής του. Τους τελευταίους δύο μήνες τού 2024, λοιπόν, γνώρισα έναν τελείως διαφορετικό άνθρωπο. Τον είδα να γελάει με την ψυχή του, να κάνει αστεία, να λέει όλες τις "απαγορευμένες" λέξεις σε όλους μας ξεχωριστά, καθώς και να απολαμβάνει μια ηλιόλουστη μέρα στο μπαλκόνι. Τον είδα, επίσης, επιθετικό, αγενή και άδικο. Ο εκφυλισμός των εγκεφαλικών κυττάρων σε τέτοιες περιπτώσεις δεν μπορεί να είναι μονόπλευρος. Λειτουργεί συνολικά και ο άνθρωπος καταλήγει να απενεργοποιεί όλα τα φίλτρα που είχε θέσει σε συνειδητό επίπεδο για τον εαυτό του.

Και ήταν τότε που, λίγες μέρες πριν φύγει για το νοσοκομείο, πάνω σ' αυτήν τη διαπίστωση των "νέων στάνταρ" σε συνδυασμό με την όλη αλλοπρόσαλλη συμπεριφορά του, είχα τη σκέψη πως, αν δεν ήταν το σώμα μπροστά μου ως αδιαμφισβήτητη απόδειξη, δε θα πίστευα ότι είναι ο παππούς μου. Ήταν πολύ ξένο όλο αυτό, σε σχέση με όλα όσα γνώριζα μέχρι τότε... Στην πραγματικότητα, η παγίδα είναι ότι κάπου κάπου έχεις την εντύπωση πως ο εγκέφαλος δουλεύει κανονικά, αλλά πέρα από αυτά είχα μια γενικότερη συνειδητοποίηση την οποία κράτησα.

Ο άνθρωπος που ορίζεις μέσα στο μυαλό σου ως πατέρα, μητέρα, παππού κ.λπ. είναι στην ουσία ένα συνονθύλευμα από χαρακτηριστικά και ταμπέλες που αποδίδεις σε μια εικόνα, στην οποία, στη συνέχεια, επενδύεις συναισθηματικά αναλόγως. Και αυτή η εικόνα υπάρχει μέσα στο κεφάλι σου· και μόνο εκεί. Εάν χάσεις όλες αυτές τις πληροφορίες, ας υποθέσουμε από μία ολική αμνησία, τότε αυτομάτως χάνεται και η όποια σύνδεση με το άτομο. Κατά συνέπεια, όσο διατηρείς την ανάμνηση αυτής της εικόνας μέσα σου, τόσο παραμένει το συγκεκριμένο άτομο στη ζωή σου. Όπως όταν ένα αγαπημένο μας πρόσωπο φεύγει μόνιμα σε άλλη χώρα και καταλήγουμε να το βλέπουμε μια στα τόσα χρόνια, αλλά κατά τα άλλα είναι "ζωντανό" στη ζωή μας καθ' όλη τη διάρκεια αυτών των χρόνων. Η μόνη διαφορά με κάποιον που φεύγει οριστικά είναι ότι δεν έχεις πλέον την επιλογή να ξαναδείς την εικόνα μπροστά σου εν ζωή. Όμως τελικά, δεν είναι αυτό που κρατάει -ή όχι- το άτομο ζωντανό στη δική μας ζωή.

6. Η ζωή συνεχίζεται.

Όλα στη ζωή είναι "χαρισμένες εμπειρίες". Κανείς δε μας χρωστάει καμία από αυτές και το μόνο σίγουρο είναι ότι ήρθαμε με "άδειες τσέπες", οπότε ό,τι κι αν συμβαίνει βρισκόμαστε στην πλευρά τού κερδισμένου. Παρά τη στεναχώρια, η οποία, φυσικά, προκύπτει από εγωιστικά συναισθήματα, για μένα ήταν μία πολύ σπουδαία εμπειρία ζωής το τελευταίο δίμηνο της περασμένης χρονιάς, την οποία δε θα αντάλλαζα ούτε και θα ξεχάσω εύκολα. Νιώθω πολύ περήφανος για τον παππού που είχα -συγγνώμη, έχω-, καθώς και για όλα τα μαθήματα που μου έδωσε, ακόμη και στις τελευταίες μέρες του.

18 May 1940 – 12 January 2025